افغانستان

افغانستان کشوری کوهستانی و محصور در خشکی است، که متشکل از بخشی از آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، و تا حدی غرب آسیا است. این کشور جمعیتی حدود 30 میلیون نفر داشته و مساحت آن حدود 647،500 کیلومتر مربع (250001 مایل مربع) است. این کشور با پاکستان در جنوب و شرق، با ایران در غرب، با ترکمنستان، ازبکستان، و تاجیکستان در شمال و چین در شمال شرق دور، هم‌مرز است.

طول مرزهای افغانستان حدود ۵538 کیلومتر است. که درشمال با تاجیکستان 1206 کیلومتر، و ازبکستان 137 کیلومتر، در شمال غرب با ترکمنستان 744 کیلومتر، در شرق با پاکستان۲43۰ کیلومتر، در شمال غرب با چین76 کیلومتر و در غرب و جنوب غربی با ایران 945 کیلومتر مرز مشترک دارد. بیشترین فاصله شرق تا غرب افغانستان ۱۲۴۰ کیلومتر، شمال تا جنوب آن ۸۵۵ کیلومتر و کمترین فاصلهٔ آن با آب‌های آزاد جهان نزدیک به ۵۰۰ کیلومتر است.

راه‌آهن افغانستان (ARA)

اداره راه‌آهن افغانستان  در سپتامبر  سال 2012  تاسیس گردید. هدف این راه‌آهن مدیریت توسعه و بهره‌برداری از خطوط ریلی  موجود و آتی افغانستان  به منظور بهبود رشد اقتصادی، حمایت از توسعه منطقه‌ای و ارتقای سیر مسافران افغان است همچنین این راه‌آهن به دنبال سیر مطمئن و کارآمد منابع، کالاها و مردم در سراسر افغانستان از طریق توسعه خط‌مشی‌های پایدار و منسجم و ایجاد همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است.

 عضویت راه‌آهن افغانستان در UIC در هشتادوسومین اجلاس مجمع عمومی اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌ها که در تاریخ ۱۲ دسامبر 2013 در فرانسه برگزار گردید، به تصویب رسید و اکنون راه‌آهن افغانستان رسما عضو این اتحادیه است. راه‌آهن افغانستان با عضویت در UIC به دنبال همسویی و هماهنگی با استانداردهای منطقه‌ای و جهانی است.

پیشینه راه‌آهن افغانستان

از یک قرن پیش طرح احداث خط‌آهن در افغانستان از سوی زمامداران وقت و همچنین سایر کشورها بارها مطرح گشته است اما هربار به دلایلی با مخالفت‌ها و موانعی روبرو بوده است به همین خاطر با اینکه اولین طرحهای پیشنهادی ساخت راه آهن و شروع آن به بیش از یک قرن پیش باز می‌گردد اما به دلایل سیاسی و اقتصادی، روند احداث و توسعه خطوط ریلی افغانستان پیشرفت چندانی نداشته است.

نخستین خط‌‌‌آهن این کشور یک قرن پیش، در سال 1912 ساخته شد. این کشور در دهه 1920 سه عدد لکوموتیو خریداری نمود و آنها را در خط 7 کیلومتری مسیر کابل به قصر دارالامان به کار انداخت. این خط برقی بعدها کنار گذاشته شد و به دلایل سیاسی این خط‌آهن گسترش نیافت. در قرن بیستم پیشنهادهایی برای اتصال خط آهن ترنس‌کاپیسن روسیه به هند از طریق سرخس، هرات و قندهار شد. همچنین در حدود سال‌های ۱۹۲۸، پیشنهادهایی در مورد اتصال جلال‌آباد به کابل مطرح شد که سرانجام باید به شهر پیشاور وصل می‌گردید و مسیرهایی که به سوی قندهار و هرات هدایت می‌شدند، بعدها باید به آن اضافه می‌شدند. اما با تحولات سیاسی در این کشور، هیچ یک از آنها به مرحله عمل در نیامد.

‌ در سال‌های اخیر، با  ایجاد ثبات در این کشور، افغانستان به دنبال ایجاد خطوط ریلی منسجم برای ترافیک داخلی و بین‌المللی است. در حال حاضر، طول کل خطوط احداث شده راه آهن در افغانستان حدود ۱۳۵ کیلومتر است که از یک بخش آن در بلخ در سطح محدودی بهره‌برداری می‎شود اما بخش دیگر آن در هرات نیاز به اقداماتی دارد تا قابل استفاده گردد. با این حال در سال‌های اخیر افغانستان در تلاش است که شبکه ملی ریلی خود را احداث نموده و در کنار آن به شبکه بین‎المللی راه‌آهن‌ها بپیوندد.

طرح راه‌آهن ملی افغانستان

آهن و مس دو منبع عمده بار برای راه‌آهن در حال توسعه‌ی افغانستان هستند. طرح راه‌آهن ملی افغانستان پیش‌بینی کرده است که بین سالهای 2017 تا 2040، 75 درصد از ترافیک باری، حمل ونقل مواد معدنی خواهد بود. همچنین برآورد شده است که افغانستان سالانه پتانسیل حمل ونقل بیست تا سی میلیون تن بار را دارد. دو کریدور مهم بین‌المللی (کریدورهای شماره 3 و 6 از کریدورهای همکاری اقتصادی منطقه‌ای آسیای مرکزی) از افغانستان می‌گذرند. موقعیت استراتژیکی این کشور، پتانسیل ارائه خدمات به عنوان راه ترانزیتی عمده برای ترافیک و تجارت بین آسیای مرکزی، آسیای جنوبی و خاورمیانه را به این کشور می‌دهد.

طول شبکه طراحی‌شده‌ی کنونی برای راه‌آهن افغانستان تقریبا حدود 5000 کیلومتر است که در فازها و بخش‌های مختلف تکمیل خواهد شد. خطوط در حال بهره‌برداری، پروژه‌های تحت مطالعات امکان‌سنجی، و پروژه‌های در دست ساخت ذیلا توضیح داده می‌شود.

 

 

خط در حال بهره‌برداری

خط حیرتان- مزارشریف (شمال)

مطالعات فنی – اقتصادی خط‌آهن حیرتان – مزار شریف در سال 2009 آغاز شد و مسیر خط‌آهن از پل دوستی بندرحیرتان واقع درمرز افغانستان با ازبکستان تا نایب‌آباد و فرودگاه مزارشریف به طول  75km خط اصلی (Main line) و 36.6 km خط فرعی (Loop line) قطعی گردید. ساخت این خط ۷۵ کیلومتری توسط شرکت راه‌آهن ازبکستان و با تامین هزینه توسط بانک توسعه اسلامی در سال 2010 آغاز و در پایان همان‌سال به اتمام رسید. در کنار ساخت این خط، ایستگاه حیرتان نیز باسازی و به تکنولوژی‌های مدرن مجهز گردید. حیرتان بندر خشک و بندر رودخانه‌ای افغانستان است که حدود 50درصد از کالاهای تجاری و ترانزیتی از آنجا به کشور افغانستان وارد می‌شود. خط حیرتان- مزارشریف از سال 2011 در حال بهره‌برداری بوده و در حال حاضر تنها خط فعال راه‌آهن در این کشور می‌باشد. این خط تک‌خطه(single-track line) با عرض خط روسیه (1520mm)  ساخته شده و ایالت شمالی بلخ را از طریق حیرتان به ازبکستان می‎پیوندد و بخش عمده تجارت بین ازبکستان با افغانستان را برعهده دارد. این پروژه بخشی از پروژه بزرگتری است که از غرب با هرات و سپس ایران، از شرق با تاجیکستان و از جنوب با پاکستان مرتبط خواهد شد.

پروژه‌های تحت مطالعات امکان‌سنجی

آقینه - آندخوی-مزارشریف – کندوز-بندر شبرغان

در سال 2013 توافق‌نامه‌ای بین افغانستان، ترکمنستان و تاجیکستان  مبنی بر ایجاد راه‌آهن چندملیتی در شمال افغانستان امضا شد که با اضافات بعدی، این کشور را به دریای خزر متصل خواهد نمود. این راه‌آهن که حدود ٤٠٠ کیلومتر طول دارد، از منطقۀ آتا مراد ترکمنستان آغاز می‌شود و از مرز آقینه، آندخوی و از طریق ولایت‌های فاریاب و قندوز در افغانستان، به حیرتان و تاجیکستان متصل خواهد ‌گردید. ۸۵ کیلومتر از این خط‌آهن در ترکمنستان و بیش از سیصد کیلومتر آن در ولایت‎های شمالی افغانستان ساخته خواهد ‎شد. این راه‌آهن از طریق بندر شبرغان در ولایت قندوز، افغانستان را به کشور تاجیکستان وصل می‎کند. با ساخت این خط ریلی، افغانستان از طریق کریدور شمالی خود که از خط ایران به هرات آغاز و تا ترکمنستان ادامه خواهد داشت به شبکه راه‌آهن بین‎المللی وصل می‎شود و همچنین با تکمیل آن، ترکمنستان از طریق افغانستان به تاجیکستان متصل خواهد شد. در حال حاضر احداث این خط‌آهن در دست مطالعات امکان‌سنجی است.

پروژه‌های در دست ساخت

مرز پاکستان

دو خط عریض ۱،۶۷۶ میلی‌متر از مسیرهای خطوط ریلی پاکستان به مرز تورخم می‌رسد. در سال ۲۰۱۰، دو کشور یادداشت تفاهمی را برای درست کردن مسیرهای جدید بین دو کشور به امضاء رساندند. قرار است خط ریلی پیش‌بینی‌شده از تورخم به جلال‌آباد و از آنجا به کابل متصل شده و از طریق سایر خطوط ریلی طراحی‌شده‌ی افغانستان، پاکستان را به ترکمنستان متصل نماید. همچنین بعدها، خط تورخم به کابل می‌تواند باتکمیل خط شرق به غرب افغانستان و ساخت خط‌آهن کابل به هرات، اسلام‌آباد پایتخت پاکستان را از مسیر بسیار نزدیکتری به شمال ایران(تربت حیدریه) متصل نماید.

مرز ایران

طرح خط‌آهن ایران به هرات در غرب افغانستان به دهه 1970 برمی‌گردد اما مشکلات مختلف مانع از پیشرفت این طرح شدند. طرحِ دهه‌ی 1970 از مشهد به هرات بود اما طرح کنونی راه‌آهن از مشهد به بافق، خواف و سپس هرات است. در سال 2006 به دنبال یادداشت تفاهم بین وزارت راه و ترابری ایران با وزارت فوائد عامه افغانستان طرح ساخت راه‌آهن خواف-هرات در چهار بخش آغاز شد که دو بخش آن در ایران و دو بخش آن در افغانستان قرار دارد. این خط‌آهن به طول ۱۳۰ کیلومتر است که 70 کیلومترآن در ایران و60 کیلومتر آن در افغانستان است که ساخت بخش‌های موجود در ایران به اتمام رسیده و در بخش افغانستان نیز این خط‌آهن با برخی کمک‌های بلاعوض ایران در دست ساخت است. این خط در طی مسیر خود سه ایستگاه در مناطق مختلف خواهد داشت و می‌تواند کشور چین را که یکی از بزرگترین صادرکنندگان بین‌المللی است و همچنین آسیای میانه را به بندرعباس، بندر چابهار، بندر کراچی، بندر بمبی و سایر بنادر بین‌المللی که بین جنوب و شمال آسیا موثر هستند متصل نماید. با این حال این خط‌آهن در مراحل نهایی آن در نزدیکی شهر هرات ناتمام مانده است. که عملیاتی شدن باقی آن منوط به تامین منابع مالی از طرف دولت افغانستان و رفع چالش‎های محلی است. به دلیل عدم دسترسی افغانستان به آب‌های آزاد، این کشور بایستی از طریق ایران و پاکستان بارهای خود را به آبهای آزاد برساند. ایران نیز با تکمیل خطوط ریلی شمالی افغانستان می‌تواند به تاجیکستان، قرقیزستان و سپس به چین متصل شود. با ساخت و تکمیل این خط ریلی شمالی افغانستان، کریدور شرق – غرب تکمیل خواهد شد.

 

 

 

 

برنامه‌های توسعه خطوط آهن افغانستان تا سال 2027

درخصوص برنامه‌های توسعه‌ای خطوط آهن در این کشور، مقرر شده تا سال 2027 میلادی 5550 کیلومتر خط آهن در مناطق مختلف کشور احداث شود. تاکنون مطالعات تکنیکی و اقتصادی نزدیک به 2000 کیلومتر خط آهن تکمیل شده و قرار است مطالعات 2000 کیلومتر دیگر تا سال 2020 به پایان برسد.

طبق گزارشی درباره برنامه‌های توسعه‌ای خطوط آهن در این کشور، افغانستان با احداث بیش از 5500 کیلومتر خط آهن می‌تواند به صورت کامل از وابستگی به دو مسیر ترانزیتی و ترانسپورتی نجات یابد. با احداث این خطوط آهن، در قیمت استفاده از کالای تجاری در داخل افغانستان و نقل و انتقال آن به داخل و بیرون از کشور، کاهش قابل ملاحظه‌ای ایجاد خواهد شد.

75 درصد کار مطالعات تکنیکی و اقتصادی خط آهن تورخم- جلال آباد- کابل به پایان رسیده و قرار است مابقی آن نیز تکمیل شود. این خط آهن که 212 کیلومتر طول خواهد داشت، کار مطالعات آن در سال 2010 آغاز شده است. این خط آهن که از پیشاور پاکستان به جلال آباد و سپس به کابل امتداد می‌یابد افغانستان را به دو بندر مهم گوادر و کراچی متصل خواهد کرد. این دو بندر از مراکز عمده‌ی صادرات و واردات پاکستان بشمار می‌رود. پیش از این بیشترین کالای تجاری تاجران افغانستان از طریق همین دو بندر صادر و وارد می‌شود.

آغاز کار خط آهن پنج جانبه افغانستان، تاجیکستان، ایران، قرقیزستان و چین نیز توافق شده است و این خط آهن که به راه ابریشم نیز شهرت دارد، قرار است کشور چین را از طریق قرقیزستان، افغانستان، تاجیکستان و ایران به بازارهای اروپایی متصل کند.

خط آهن پنج جانبه که از کریدورهای مهم اقتصادی منطقه‌ای به حساب می‌آید 2100 کیلومتر طول خواهد داشت و 1100 کیلومتر آن از خاک افغانستان عبور خواهد کرد. قرار است کار بخش سوم خط آهن خواف- هرات نیز تا تابستان سال آینده به پایان برسد.

 خط آهن خواف- هرات که 191 کیلومتر طول دارد، کارش به چهار بخش تقسیم شده و بخش‌های اولی و دومی در داخل خاک ایران به پایان رسیده و قرار است کار بخش سوم آن در داخل خاک افغانستان تا تابستان آینده ختم شود. هزینه ساخت سه بخش این خط آهن به دوش دولت ایران است و هزینه بخش چهارم نیز از کمک‌های ایتالیا پرداخت خواهد شد. کار احداث خط آهن خواف- هرات که نزدیک به ده سال قبل آغاز شده است و چندی قبل کار ریل‌گذاری آن توسط مقام‌های دولت افغانستان و ایران شروع شد. با پایان یافتن کار خط آهن خواف- هرات، افغانستان به شبکه خط آهن ایران وصل شده و از آن طریق به بندرعباس و بند چابهار دسترسی پیدا می‌کند. هم‌چنین افغانستان می‌تواند از این مسیر به بازارهای ترکیه و کشورهای اروپایی متصل شود.

بخشی از مطالعات تکنیکی و اقتصادی خط آهن آقینه- شبرغان- هرات- کندز- بندر شیرخان نیز انجام شده است. این خط آهن که افغانستان را به کشورهای ترکمنستان و تاجیکستان وصل می‌کند، این خط میان افغانستان و ترکمنستان در آقینه- آتامراد- امام نظر هفته قبل به بهره‌برداری رسید. مناطق آقینه، اندخوی، شبرغان، مزار شریف، خلم، بندر شیرخان، کندز در مسیر این خط آهن قرار دارند. خط آهن سه جانبه افغانستان، ترکمنستان و تاجیکستان نیز از جمله کریدورهای راه ابریشم به شمار می‌رود. با افتتاح بخشی از این خط آهن در آقینه و آتامراد، افغانستان می‌تواند به شبکه‌های بزرگ ترانزیتی و ترانسپورتی کشورهای آسیای میانه، روسیه و اروپا دسترسی داشته باشند.

خط آهن تورغندی- هرات به عنوان یکی از دیگر خطوط اصلی راه‌آهن در افغانستان بشمار می‎رود که مطالعات تکنیکی و اقتصادی این مسیر در ماه خرداد امسال به کمک مالی بانک توسعه آسیایی آغاز شده است. این مسیر که 170 کیلومتر طول دارد افغانستان را از طریق ولایت هرات به شبکه خط آهن ترکمنستان متصل خواهد کرد. خط آهن تورغندی- هرات از جمله کریدور پروژه انتقال گاز میان افغانستان، ترکمنستان و پاکستان موسوم به ”تاپی“ به شمار می‌رود. در مسیر پروژه تاپی، یک خط آهن و خط برق نیز امتداد می‌یابد. مطالعات تکنیکی و اقتصادی خط آهن مزار شریف- میمنه- هرات به طول 585 کیلومتر به کمک مالی بانک توسعه آسیایی به پایان رسیده است و این خط که بخشی از کریدور راه ابریشم است می‌تواند ولایات شمالی را به ولایات جنوب غرب متصل سازد. خط آهنی که چین و ایران را بهم متصل می‌کند نیز به شبکه خط آهن مزار شریف- میمنه- هرات وصل خواهد شد. احداث خط آهن میان هرات، فراه و زابل ایران نیز شامل برنامه‌های توسعه‌ای خطوط آهن در افغانستان است. این مسیر که بیش از 400 کیلومتر طول دارد، مطالعات مقدماتی آن شش سال قبل انجام شده است. افغانستان از این مسیر نیز می‌تواند به بندر چابهار ایران وصل شود. یکی از مسیرهای عمده دیگر خط آهن در افغانستان، احداث این خط در مسیر فراه، قندهار، اسپین بولدک و چمن پاکستان به طول بیش از 400 کیلومتر است که مطالعات مقدماتی تکنیکی و اقتصادی آن انجام شده است.

پاکستان نیز می‌تواند از مسیر این خط آهن از طریق شبکه خط آهن افغانستان به ترکمنستان متصل شود و قرار است افغانستان تا سال 2027 میلادی بیش از 5500 کیلومتر خط آهن داشته باشد. با احداث این خطوط، افغانستان می‌تواند از یازده نقطه مرزی به کشورهای همسایه و از طریق آن به شبکه‌های بزرگ خطوط آهن منطقه‌ای و بین‌المللی متصل شود و برای اتصال برخی از ولایات از طریق خطوط آهن نیز برنامه‌های مهمی طرح شده است.

ولایات هرات، فراه، هلمند، قندهار، غزنی، لوگر، کابل، بامیان، پروان، بغلان، غور، کندز، ننگرهار و خوست از جمله ولایاتی هستند که از طریق شبکه داخلی خطوط آهن به یکدیگر متصل خواهند شد. هر چند هزینه‌های کلی این خطوط هنوز مشخص نشده، اما احتمالا نزدیک به یک و نیم میلیارد دلار مصرف خواهد داشت. انتظار می‌رود تا سال 2027، برنامه ملی خطوط آهن که شامل ساخت بیش از 5500 کیلومتر مسیر می‌شود عملی شود.

قرارداد پروژه مطالعات تکنیکی- اقتصادی خط آهن تورغندی تا فرودگاه شهر هرات در روز دوشنبه 16 فروردین سال جاری، میان اداره عمومی خط آهن افغانستان، وزارت فواید عامه و کمپانی کاناریل کشور کانادا به امضا رسید. این پروژه تکمیل کننده خط آهن پنج جانبه چین، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران بوده و قسمتی از مسیر راه لاجورد را نیز در بر می‌گیرد که افغانستان را از طریق کشورهای ترکمنستان و آذربایجان به قاره اروپا متصل می‌سازد.

براساس قراردادی که با کمپانی کانا ریل صورت گرفته، مطالعات تکنیکی مسیر تورغندی تا فرودگاه هرات به طول 200 کیلومتر انجام می‌شود که مطالعات تکنیکی آن شش ماه را در بر خواهد گرفت. هزینه کل این پروژه 1.6 میلیون دلار آمریکا است که از طرف بانک توسعه آسیایی تامین مالی خواهد شد. قرارداد مطالعات تکنیکی خط آهن هرات- تورغندی در حالی صورت می‌گیرد که اداره عمومی خط آهن افغانستان آمادگی این اداره را برای اجرای پروژه‌های مرتبط با خط آهن در کشور ابراز داشته است.

اداره عمومی خط آهن افغانستان، طرح‌های منظمی را برای توسعه و گسترش خط آهن کشور در دست دارد که آغاز به کار مطالعات تکنیکی- اقتصادی خط آهن تورغندی به هرات در همین راستا صورت گرفته است و دولت ایتالیا تعهد مالی را که در قسمت ساخت قطعه چهارم خط آهن هرات- خواف در داخل خاک ایران داده‌اند عملی کرده تا در آینده نزدیک کار قطعه چهارم خط آهن خواف- هرات به شکل عملی آغاز گردد. لوچینو پیزوتی، سفیر ایتالیا مقیم کابل در دیدار با محمد آصف رحیمی، والی هرات گفته است که کشورش مبلغ 40 میلیون یورو را برای تکمیل فاز چهارم خط آهن هرات به سوی افغانستان به خصوص برای تکمیل کردن خط آهن هرات به سوی خواف، به 70 میلیون یورو می‌رسد. مقرر شده قرارداد این کمک به زودی میان وزارت خارجه ایتالیا و وزارت مالیه کشور در کابل به امضا برسد. کشور ایتالیا پیش از این نیز 30 میلیون یورو به خاطر احداث خط آهن هرات- خواف وعده داده بود و قرار است بسته کمکی جدید کشور ایتالیا، بیشتر روی نظارت از پروژه و مصونیت خط آهن به مصرف برسد. خط آهنی که از کشور ترکمنستان از طریق آقینه داخل افغانستان می‌شود طی چند ماه آینده تکمیل خواهد شد. کشور ترکمنستان در قسمت ساخت خط آهن از آقینه تا شهر اندخوی نیز وعده داده‌اند. براساس موافقت‌نامه پنج جانبه میان کشورهای چین، قرقیزستان، افغانستان و ایران خط آهنی که چین را به صورت مستقیم به ایران و اروپا متصل می‌سازد از افغانستان عبور می‌کند و طول آن به 2200 کیلومتر می‌رسد. هم اکنون خط آهن به طول 75 کیلومتر از حیرتان تا شهر مزار شریف وجود دارد و عملا مورد بهره‌برداری قرار دارد. افغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی و نداشتن سر حد مرزی آبی، نیاز مبرم به ساخت خط آهن دارد. ساخت خط آهن برای شاهراه‌های کشور مفید است و در قسمت ترانزیت و حمل و نقل در کشور سهولت‌های زیادی را برای شهروندان به بار می‌آورد.

اطلاعات تماسی:

وزارت رفاه عمومی (فواید عامه)

وب سایت: www.mopw.gov.af

تلفن: (+93) 202 300 374

ایمیل: angar@mopw.gov.af

 

راه‌آهن افغانستان (ARA)

وب سایت: www.ara.gov.af

تلفن: (+93) 752 093 620

ایمیل: angar@mopwinfo@ara.gov.af

 

مدیرعامل: آقای محمد یما شمس

رابط دفتر منطقه‌ای

آقای مهندس میروایس غفوری، مدیر پژوهش و طراحی

تلفن: (+93) 799 55 77 66, 744 48 38 78

ایمیل: office@afra.gov.af, seddiqi.ab@gmail.com, uicdesk@afra.gov.af, rail.survey.dep@gmail.com,